A/02 Modern Bilimler Sınıflaması

BİLİM TÂRİHİ ve BİLİM FELSEFE’Sİ

(Bilim Târih’i ve Bilim Felsefe’si’ne Giriş)

A/ 02

Modern Bilimler Sınıflama’sı

( )

Bilimler’in Tasnif’i özellikle Bilim Felsefesi’nde önemli bir yer tutmuş, birçok Filozof Farqlı Temeller’den yola çıkarak Farqlı Bilim Tasnifleri’ne ulaşmışlardır. Gerek Eski Yunan Felsefe’si gerekse daha sonra bu Felsefe’nin Temelleri’ni geliştiren Meşşâî Ekolü’nde Bilimler’in Tasnif’i kendisine yer bulmuştur. Bilimler’in Tasnifi’yle uğraşan Aristoteles en Temel Bilim’in Felsefe olduğu, Bilimlerinse genel olarak 3 Ana Kategori’de değerlendirilebileceğini savunmuştur. Bu 3 Kategori Teorik, Pratik ve Poetik Bilimler Kategorileri’dir. Buna göre Teorik Bilimler Kategorisi’nde Metafizik, Matematik ve Fizik Yer alırken, Pratik Bilimler’de İnsan Fiileri’nin yönetimiyle ilgili Bilimler yer alır. Son olarak Poetik Bilimler Kategori’si ile Kasıt Edebiyat’tır ve Şiir ve Retorik gibi Bilimler’i kapsar. Stoacılar da Bilimler’in Tasnifi’ni 3 Ana Kategori’ye dayandırırlar, onların öne sürdüğü Kategoriler Fizik, Etik ve Mantıq Kategorileri’dir. Aristocu Felsefe’yi Temel alan Meşşâî Ekolü’nden ibnu Sina ise Bilimler’in benzeri şekilde, 2 Ana Kategori’ye ayırır: Teorik ve Pratik. Dönemde Bilim Felsefe ayrışması bulunmadığı için, benzeri şekilde, temelde var olan Felsefe’dir ve Teorik Felsefe (veya Nazarî Felsefe) Metafizik, Matematik ve Fizik Bilimleri’ni içerirken, Pratik Felsefe (veya Amelî Felsefe) Ev Yönetimi, Siyâset Bilim’i ve Ahlâq Bilimi’ni kapsar.. Meşşâî Ekol’deki diğer Filozoflar da, örneğin Fârâbî ve ibnu Rüşd, Bilimler Tasnifi’ni benzeri bir şekilde, büyük ölçü’de Aristocu bir temelde ele aldılardır. 900lerde ortaya çıkan Hikmet ve Vilimleri’nde Ansiklopedici Öncüler olan İhwân es-Safâ Hareketi Ansiklopedik Külliyatlârı’nı oluştururken ortaya belirli bir bilim tasnifi ortaya koymuş fakat bu tasnifi diğer İslam felsefe okullarından farklı olarak salt Aristo temelli yapmamışlardır; bu tasnifte Aristoteles'in ortaya koyduğu bilim tasnifi sadece etken tasniflerdendir. İhvân es-Safâ'nın ortaya koyduğu tasnif de üç kategori kullanır: pratik-eğitimsel bilimler kategorisi (er-riyâziyye), (konulmuş) şeriat (es-ser’iyye el-va’ziyye), ve son olarak hakikî felsefe (el-felsefe elhakîkiyye). Bu kategorilerden ilki bireyin ve toplumun pratik yaşamıyla ilgili bilimlerdir ve eğitimsel bilimleri de içerirler; ahlâk bilimi başta olmak üzere, dil bilimleri, şiir ve aruz gibi edebiyat dalları, kimya ve hesap gibi sayısal bilimler, ticaret ve zanaatlarla birlikte sanatlar bu kategoriye dahildir. İhvân es-Safâ düşüncesinde mistik kuramların önemli bir yere sahip olması sebebiyle büyü, astroloji gibi şeyler de bu kategoride birer bilim olarak sayılmıştır[94]. İkinci kategori olan konulmuş şeriat dinî bilimleri ve yolları içerir; Kur'an ile ilgili bilimler olan tenzil, tevil gibi bilimlerin yanı sıra fıkıh ve ahkam gibi amelî İslam bilimleri ve tasavvuf ile rüya yorumu gibi daha mistik dinî yollar. Hakikî felsefe ise klasik bilimler tasnifi benzeri bir tasnife sahiptir kendi içinde ve dört ana kola ayrılır: matematik, mantık, doğa bilimleri ve ilahiyat.Filozof Francis Bacon da bilimlerin tasnifi konusuna değinmiş, bilimleri sınıflandırırken aralarında ilişki kurduğu insanî yeteneklerle ("human faculties") temel almıştır. Buna göre üç temel insanî yetenek "hafıza", "hayal gücü" ve "akıl"dır. Hafıza tarih bilimlerine denk gelirken, hayal gücü poetik bilimlere akıl ise felsefeye denk gelmektedir. Ele aldığı temeller sebebiyle Bacon'un tasnifi psikoloji bazlı bir tasnif.

Modern çağa doğru en kapsamlı ve önemli bilim sınıflamalarından biri ABD'li filozof ve bilim adamı C. S. Peirce tarafından yapılmıştır.. Peirce bilim sınıflamasında, türlerin sınıflandırılmasında kullanılana paralel bir sistem kurmuştur: dal, sınıf, takım, familya, cins ve tür. Örneğin 1902 tarihli sınıflandırmasında Aritmetik bir bilim olarak Teorik dalının, Matematik sınıfında yer alan Sonsuz Koleksiyonlar takımının alt takımlarından biridir. Bu sınıflandırmada, iki ana dal mevcuttur ve bilim kavramı bu iki ana dala ayrılır: Teorik ve Pratik. Daha sonra bu iki dal, başka alt dallara bölünür ve sınıflandırma sınıf ve takımlarla devam eder. 1903'deki bilimsel sınıflandırması, benzeşmekle birlikte daha farklıdır; tüm ayrışmalar üçlüdür ve özellikle Comte'nin bilimsel sınıflamasından etkilenmiştir.

Bugün genel geçer kabul gören bir bilim sınıflaması (yani bilimlerin tasnifi) yoktur, nitekim bazı filozoflar bilim sınıflaması fikri açısından çeşitli sorunlar olduğunu öne sürmüştür. Bilimlerin sınıflandırılması üzerine çalışmalar ve ilgi de 20. yüzyılın başlarında büyük ölçüde sona ermiştir. Bilimin öğretilmesinde ve üretilmesinde, idarî birimlerin ayrıştırmasında çağdaş üniversitelerde genelde birkaç ana dal belirlenir ve ilgili bilimler bu dalların altında çalışılır: fen bilimleri, sosyal bilimler, teknoloji (ki buna genelde mühendislik de dahil edilir) ve sanat ile beşerî bilimler; sıklıkla tıp da kendi başına bir dal olarak bu dallaşmada yer alır

BİLİMLER’İN SINIFLANDIRILMA’SI

1800ler’de Auguste Comte'a şu 3 Bilim’i, Bilimler’in Temel’i olan Matematik’i meydana getirir olarak tanımlıyordu.

Aritmatik-Sayı Bilgisi

Geometri-uzay bilgisi

Mekanik-

TEMEL VE UYGULAMALI BİLİMLER

Amac’ı, Doğa’yı anlamak, onda olanları açıklamak ve Olaylar ve Olgular arasındaki ilişkileri belirleyen yasaları bulma çalışmak olarak tanımlanır. Temel’de 2’ye ayrılır:

MATEMATİK BİLİMLER

-Pür ve Uygulamalı Matematik,

-Sistem Analiz’i,

-İnformasyon Teori’si,

-Sibernetik,

-Oyun Teori’si,

-Yöneylem Araştırma’sı,

-Soyut Matematik,

-Mantıq,

DOĞA BİLİMLER’İ

-Astronomi,

-Fizik,

-Kimya,

-Biyoloji,

-Zooloji,

-Botanik,

-Anatomi,

-Fizyoloji,

-Jeoloji,

-Meteoroloji,

-Uzay Bilimler,

SOSYAL BİLİMLER

İnsan’ı ve Toplum Yapıları’nı inceler. Genelde 3’e ayrılır :

1.BETİMLEME BİLİMLER’İ

-Tarih,

-Sosyoloji,

-Arkeoloji,

-Antropoloji,

2.ANALİTİK BİLİMLER

-Ekonomi,

-Huquq,

-Siyâsal Bilimler,

-Dil ve Filoloji,

-Mantıq,

3.NORMATİF BİLİMLER

-Estetik,

-Sanat,

-Etik,

-Teoloji,

YAPAY BİLİMLER

İnsan Yararı’na olmak üzere, Doğa’yı değiştirmek ya da istenildiği şekilde kullanabilmeyi amaçlayan, Karşılığı doğada olmayan, İnsan Yapısı bilimler’dir. Bu Bilim Dalları Teknoloji'ye dönük’tür. Ürünleri birer Mühendislik Bilimi’dir. Başlıcaları:

-İnşaat Mühendisliği,

-Makine Mühendisliği,

-Elektrik Mühendisliği,

-Elektronik Mühendisliği,

-Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği,

-Jeofizik Mühendisliği,

-Kimya Mühendisliği,

-Fizik Mühendisliği,

-Matematik Mühendisliği,

-Metalürji Mühendisliği,

-Çevre Mühendisliği,

-Bilgisayar Mühendisliği,

-Gen Mühendisliği,

-Uçak Mühendisliği,

-Gemi İnşa Mühendisliği,

-Gemi Makineleri Mühendisliği,

-Ziraat Mühendisliği,

-Endüstri Mühendisliği,

Âlemler Sınıflandırma’sı

49/el-Hucurât 9- Ey İnsanlar! Doğrusu biz sizi bir Erkek’le bir Dişi’den yarattık. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi Qawimler’e ve Qabileler’e ayırdık. Elbet Allah yanında en Kerim olanınız, O'ndan en çok İttiqa edeninizdir. Elbet Allâh Alîm’dir, Habir’dir.

30/Rûm 22- Gökler’in ve Yer’in yaratılması, Dilleriniz’in ve Renkleriniz’in Farqlı olması da onun Âyetleri’ndendir. Bunda bunda bilenler için elbette Âyetler vardır

06/el-En’âm 38- Arz’da gezen her türlü Canlı ve (gökte) iki Kanadı’yla uçan her tür Kuş, sizin gibi birer Ümmet’ten başka bir şey değildir. Biz Kitap’ta hiçbir Şeyi Eksik bırakmadık. Sonunda hepsi Rableri’nin huzuruna getirilecekler.

02/el-Baqara 26- Allâh bir Sivrisineği, ondan daha da ötesi bir Varlığı Misal olarak vermekten çekinmez. İman edenler onun, Rablerinden (gelen) bir Gerçek olduğunu bilirler. Küfredenler ise, “Allah Misal olarak bununla neyi kastetmiştir?” derler. (Allah) onunla bir çoklarını saptırır, bir çoklarını da Hidayet eder. Onunla ancak Fasıqları saptırır.

Bilimsel Biyolojik (Âlemler) Sınıflandırma’sı

Bilimsel Sınıflandırma bir Bilim olarak Taksonomi veya Sistematik ile İlişkili’dir.

Biyologlar’ın Yaşayan veya Soyu tükenmiş Canlılar’a ait Türler’i nasıl gruplandıracaklarına veya Kategorize edeceklerine dâir Bilimsel Temeller’i ortaya koyar. Modern Sınıflandırma, Carolus Linnaeus'un, Türler’in Fiziksel Özellikleri’ne göre Sınıflandırılması Sistemi’ni Temel alır. Bu Sınıflandırma Linnaeus'dan beri Darwinci Prensib’in Genel Kurallar’ı Işığı’nda birçok düzenleme’ye uğradı. Moleküler Sınıflandırma’nın, kullandığı DNA Analiz’i Yöntem’i ile bu Sınıflandırma’nın birçok İlke’si de değişmiştir.

İlk Sınıflandırma

Hippocrates (MÖ.460-377), Hayvan Türleri’ni sayar ama, bunların Sınıflandırılması için Çaba sarfetmez. Hayat Formları’nın Sınıflandırılmasına ait bilinen en Eski Çalışma Aristoteles (MÖ.354-291) tarafından yapılır. Yaptığı Sınıflandırma’da Hayat Ortamları’nı (Hava, Kara ve Su) temel aldı.

ibnu Rüşd, 1172’de, Aristoteles'in Kitabı’nı de Anime (Hayvanlar) Adı’yla kısaltıp Tercüme etti. Bu Kitap daha sonraları Mitchell the Scot tarafından Latince’ye çevrildi.

Sonraki Önemli Değişiklik İsviçreli Conrad Gesner (1516-1565) tarafından yapıldı. Gesner'in Çalışmaları aynı zamanda, Hayat Alanı’nda bilinen en eski derleme sayılır. Gesner'in 1558 de Biyolojik Gözlemleri’yle Bilim Dünyası’na sağladığı Katkılar, Ölümü’nden 58 Yıl sonra basıldı. Ulisse Aldrovandi'nin 1602 de yayımlanan Araştırmalar’ı, Böcekler’in Sınıflandırılması’na dair ilk Denemeler’dir.

Amerika'nın bir Bölümü’nün Avrupalılar’ca keşfedilmesi Hayvan Hayatı’nın yeni keşfedilen Formları’na ait Örnekler verilmesine ve Tanımlamalar yapılmasına neden oldu. 1500ler’in Sonları ve 1600ler’in başlarında, Hayvanlar üzerine dikkatli Araştırmalar’ın yapılmaya başladı. Bu Çalışmalar öncelikle Âilewi Türler’e yöneldi. Böylece Organlar’ın Benzerliği ile başlayan Sınıflandırma yavaş yavaş gelişerek Anatomik Temeller’e dayandırılmaya başlandı. Girolamo Fabrizio (1537-1619), Petrus Severinus (1580-1656), William Harvey (1578-1657), Edward Tyson (1650 -1708), Marcello Malpighi (1628-1694), Jan Swammerdam (1637-1680), ve Robert Hooke (1635-1702) Bilimsel Sınıflandırma’nın gelişmesinde Katkılar’ı oldu.

İngiliz Doğacı John Ray (1627-1705) Bitkiler, Hayvanlar ve Teoloji üzerine Eserler yayımladı. Historia Plantarum’de Bitkiler’in Sınıflandırılmasına getirdiği Yaklaşım Modern Taksonomi için önemli bulunur. Bu Eseri’nde daha önce kullanılan Sınıflandırma Sistemleri’ni reddetti. Bunun yerine Gözlemler Sonuc’u ortaya çıkan Benzerlikler’e ve Farqlılıklar’a göre bir Sınıflandırma yaptı.

Sanat Açısı’ndan büyük Değer taşıyan Çizimler, Anna Maria Sibylla Merian (1647-1717) tarafından yapıldı. Merian sadece Ressam değil, aynı zamanda bir Tabiat Araştırıcısı’ydı. 1699 de Güney Amerika'nın Wahşi Doğa’sı Surinam Bölgesi’nde çalıştı. 1705’de 54 Tablo halinde yayınladı. Merian, Entomoloji Literatürü’ne aynı zamanda Sanat yönünden en Değerli ilk Eserler’i kazandırdı.

Linnaeus Taksonomi’si

Carolus Linnaeu (1707-1778), Ray'in Ölümü’nden 2 Yıl önce doğdu. Eser’i Systema Naturae yaşarken 12 yaptı. (1.Baskı, 1735) Linnaeus Modern Sınıflandırma için bilinen en iyi Metod’u tanıttı ve Sistematik Zooloji, Sistematik Botanik ve bilinen diğer Sistematik Türleri’ni oluşturdu.

Linnaeus, John Ray'in Türler üzerine Yaklaşımı’nı benimsedi. Her Tür’ün 2 Latince Kelime’den oluşan bir Birim ile adlandırılmasını önerdi ve bu Kullanım’da Israr etti. Bu 2 Kelimelik Yapı’nın İlk Kelime’si, Hayat Formu’nun ait olduğu Cins’in İsmi’dir. 2.Kelime ise o Cins’in Değişik Türleri’ni belirtmek için kullanılan ve Tür’ün Genel Özellikleri’ne bağlı olarak seçilmiş Bağımsız bir Kelime’dir. Bu Yaklaşım BGugün de kullanılan 2 Kelimelik İsimlendirme için Temel Teşkil etti. Bu 2 Kelimelik İsimler, Türler’e ait Bilimsel İsimler veya Türler’in Sistematik İsimleri’dir. Türler’in Ayırt edilmesini daha da kolaylaştırmak için 2 Kelimelik İsimlendirme kullanılır.

Linnaeus'dan önce, bazen Tanımlayıcı bir Sıfat içeren bazen ise Farqlı birçok Kelime’den oluşan İsimlendirme kullanılıyordu. Bilim Adamları aynı Tür için Farqlı İsimler de kullanabiliyorlardı. Bu Adlandırma Bilim Dünyası’nda birçok Karışıklığa neden oldu. Linnaeus'un Sistem’i, Bitki ve Hayvan Türleri’ne verilen bu Farqlı İsimlendirmeleri bir Standard’a ve Kolay anlaşılan bir Şekle kavuşturdu. Linnaeus Sistemi’ni, Cins, Takım, Sınıf Grupları’nı ekleyerek daha da geliştirdi.

Linnaeus Sistem’i, Organizmaları Gruplar Hiyerarşi’si içinde düzenleyerek çalışır. Her Grup kendinden daha Alt Basamak’taki Gruplar’ı içerir. Kolayca bilinen 2 Kelimelik Bilimsel İsim diğer 6 Basamak ile de tanımlanabilir.

Taksonomi’de en fazla kullanılan Takson Basamakları şunlardır;

-Domain,

-Âlem,

-Filum/Şube (Hayvanlar için); Bölüm (Bitkiler için),

-Sınıf,

-Takım,

-Familya,

-Cins,

-Tür,

-Alttür,

-Varyete,

-Kültivar,

-Forum,

-Klon,

-Hibrit,

Takson Basamakları’nda Alt Seviyeler’e inildikçe Ortak Özellikler artar ve bu nedenle bazen Ön Ekler’le ara basamaklar da oluşturulur. Örnek olarak;

-Âlem (regnum),

-Alt âlem (subregnum),

-Üst Bölüm/Üst Şube (superdivisio),

-Bölüm/Şube (divisio),

-Alt Bölüm/Alt Şube (subdivisio),

-Sınıf (classis),

-Alt Sınıf (subclassis),

-İnfra Sınıf (Infraclassis),

-Üst Takım (superordo),

-Takım (ordo),

-Alt Takım (subordo),

-İnfra Takım (Infraordo),

-Familya (familia),

-Alt Familya (subfamilia),

-Oymak (tribus),

-Alt Oymak (subtribus),

-Cins (genus),

-Alt Cins (subgenus),

-Seksiyon (sectio),

-Alt Seksiyon (subsectio),

-Seri (series),

-Alt Seri (subseries),

-Tür (species),

-Alt Tür (subspecies),

-Varyete, Çeşit (varietas),

-Alt Varyete, (subvarietas),

-Form (forma),

-Alt Form (subforma),

-Kültivar (cultivars),

Modern Geliştirmeler:

Linnaeus'un geliştirdiği Türler’in sınıflandırılması Yaklaşım’ı ve Takson Basamaklar’ı en az 200 boyunca Biyoloji’de aynen kullanıldı. İsimlendirme Örneği.

1.Büyük çiçekli manolya (Magnolia grandiflora)

Domain Ökaryotlar(Eukarya)

Âlem Bitkiler (Plantae)

Bölüm Kapalı tohumlular (Magnoliophyta)

Sınıf İki çenekliler (Magnoliopsida)

Takım Magnoliales

Familya Manolyagiller (Magnoliaceae)

Cins Manolya (Magnolia)

Tür Büyük çiçekli manolya (Magnolia grandiflora)

2.Kara Karınlı Sirke Sineği (Drosophila melanogaster)

Domain Ökaryotlar (Eukarya)

Âlem Hayvanlar (Animalia)

Şube Eklem Bacaklılar (Arthropoda)

Sınıf Böcekler (Insecta)

Takım Çift Kanatlılar (Diptera)

Familya Sirke Sineğigiller (Drosophilidae)

Cins Sirke Sineği (Drosophila)

Tür Kara Karınlı Sirke Sineği (Drosophila melanogaster)

3.İnsan (Homo sapiens)

Domain Ökaryotlar (Eukarya)

Âlem Hayvanlar (Animalia)

Şube Kordalılar (Chordata)

Alt şube Omurgalılar (Vertebrata)

Sınıf Memeliler (Mammalia)

Alt sınıf Theria

Infra sınıf Eteneliler (Eutheria)

Takım Primatlar (Primate)

Alt takım Haplorrhini

Familya(Aile) İnsangiller (Hominidae)

Cins Homo

Tür İnsan (Homo sapiens)

Büyük Takson Basamakları’nda Son Ekler’le Adlandırma

Cins’ten daha Büyük Takson Basamakları’na ait İsimler Cins İsimleri’ne yapılan Ekler ile türetilir.

Takson Bitkiler Algler Mantarlar Hayvanlar

Şube/Filum -phyta -phyta -mycota

Alt şube/Alt Filum -phytina -phytina -mycotina

Sınıf -opsida -phyceae -mycetes

Alt sınıf -idae -phycidae -mycetidae

Takım -ales -ales -ales

Alt takım -ineae -ineae -ineae

Üst familya -acea -acea -acea -oidea

Familya -aceae -aceae -aceae -idae

Alt familya -oideae -oideae -oideae -inae

Oymak -eae -eae -eae -ini

Alt oymak -inae -inae -inae -ina